طــوا ف الــوداع

XAWAAFA  DHAAMMANNA’AA

Namni hajjii godhe yoo biyya isatti deebi’uudhaa ka’e makka dhufeeti xawaafa wadaakgaa yookaa dhaammanna’aa xawaafee raka’aa lama salaatee multazam hulaa beyti’iitifii hajarul’aswad jidduu  dhaabbatee du’aa’ii tana godhata  

اللهم ان البيت بيتك والعبد عبدك وابن عبديك حملتنى على ما سخرت لى من خلقك حتى صيرتنى فى بلادك وبلغتنى بنعمتك حتى اعنتنى على قضاء مناسكك فإن كنت رضيت عنى فازدد عنى رضا والا فمن الآن قبل ان تنآ عن بيتك دارى ويبعد عنك مزارى هذا اوان انصرافى ان اذنت لى غير مستبدل بك ولا ببيتك ولا راغب عنك ولا عن بيتك اللهم فأصحبنى العافية فى بدنى والعصمة فى دينى واحسن منقلبى وارزقنى العمل بطاعتك  ما ابقيتنى واجمع لى خيرى الدنيا والآخرة انك على كل شئ قدير. اللهم صل وسلم على سيدنا محمد عبدك ونبيك ورسولك النبى الأمى وعلى آله وصحبه اجمعين .

ALLAAHUMMA.,INNALBEYTA,BEYTUKA ,WALKGABDA ,ABDUKA , WABNU GABDEYKA ,HGAMALTANII KGALAA MAA SAKHARTA LII MIN KHALQIKA HGATTAA SGAYYARTANII FII BILAADIKA, WABALLAGHTANII ,BINIKGMATIKA,GATTAA AKGTANII KGALLA QADGAA’I MANAASIKIKA . FA’IN KUNTA RADGEETA KGANNII FAZDAD KGANNII RIDGAA .WA ILLAA FA MINAL’AANA,  QABLA AN TAN’AA KGAN , BEYTIKA DAARII WAYABKGUDA, MAZAARII. HZHAA AWAANU INSGIRAAFII  IN AZHINTA LII GHEYRA MUSTABDILIN BIKA WA LAA BI BEYTIKA WALAA RAGHIBIN KGANKA WALAA KGA BEYTIKA. ALLAAHUMMA FA’ASGHGIBNII ALKGAAFIYATA  FII BADANII , WALKGISGMATA, FII DIINII  WA AHGSIN MUNQALABII , WARZUQNII ALKGAMALA, BIXAAKGATIKA , MAA ABQYETANII. WAJMAKG LII KHEYRAYI ADDUNYAA WAL’AAKHIRATI  INNAKA KGALAA KULLI SHEY’IN QADIIR.. ALLAAHUMMA SGALLI WASALIM WABAARIK KGALAA  SIYYIDINAA ,MUHAMMAD , KGABDIKA ,WANABIYYIKA, WARASUULIKAN NABIYYIL‘ UMMIYYI WAKGALAA , AALIHII WASGAHBIHII  , AJMAKGIIL .

Ma’naan isaa akkana

{Yaa Rabbi manni kun mana keeti gabrichi kun gabricha keeti ila gabroota kee lamaaniti waan ati uumtenaa laaffiftee na ba’achiifte, hanga biyya tee na fiddetti , qananii teetin na fiddee hajji godhu’urratti na gargaartee . Yaa Rabbi yoo kan tanaan dura  narraa jaalatte taate jaalala tee naa ida’i yoo akkas hin tayin Yaa Rabbi ammarraa na qananiisii narraa jaaladhu narraa qeebale . odoo manni kiyya mana keetirraa hin fagaanne odoo bakeen irraa ziyaaraa as dhufu hin fagaanne yaa Rabbi kunoo yaroonin galu geese yoo  naa feete kanan bakka tee Rabbii biraa hin godhanne, kanin bakka beytii teetii beytii biraa hin buufanne.yaa waaqa fayyaa qaamaa naa kenni na bira kaaye .tika diin keyyaa naa kenni. na tiysi gala na tolchi .waan ati dalagi naan jette dalaguu na qunnamsiisi waan na jiraachifteen.Yaa Rabbi toltuu addunya’aa aakhira’aa walitti naa qabi ati waa hunda dandeessaa. Yaa Rabbi rahgmataafii, nagaya ,barakaa nabii kee Muhammadiifii aalii isaatifii asaabaa isarratti buusi}  

Eega du’aa’ii tanarraa raaw’atee , dhaammatee if dura deema’aa masjidarraa baya if duuba deema’aa masjidaa hin bayu. 

Eegasii daddafee biyya isatti deebi’uudhaf karaa bu’a hin turuu . yoo dalagaa amnatti hin rarranif ture xawaafa dhaammanna’aa deebisuun isa qabe .yoo waan safaratti yookaa amnatti rarra’uf waa xiqqo ture, waan akka miya yookaa meeshaa yookaa qodaa hidhatu’uu akka waan dhugaati’ii , waan nyaataa bitatu’uu fa’aaf ture  sun hin dhibuu xawaafa deebisuun isarratti hin jiru.

Dhalaan dhiiyni aada’aa itti jiru , xawaafa wadaakgaa malee biyya isi’itti galuu ni qabdi . kan yakki tokko isi’irra hin jirre 

Dhalaan odoo xawaafa ifaadga’aa hin godhin dhiiyni aada’aa itti dhufe kan safaratti dirqamtu ,waa helli isiidhaa duraa galu’uu  ka’uufa’aaf. ammallee yoo dhiiyni irraa cituu eeyde fiizan duraa dhumuu fa’aaf, duuba akkam taati ? xawaafa dhiifteti deemtii ? waan xawaafni isi’irra jiruun hajji’irraa hin hiikkattuu? Rakkoo guddo’ootu itti dhufaa ?

Duuba furmaata rakkoo isi’ii karaa heddu’uun ulamaan dubbate   sanirraa: 

Zamana dhiigaa yaroo inni irraa dhaabbatu eeydeti xawaafti. ulamaan gariin zamanni sun xahaaraa  yookaa qulqulluu je’aa

Takkaa akka gaari’itti if cuqqaaltee, akka dhiiyni irraa hin baane gootee xawaafti .

Ulamaan gariin xawaafni xahaara’atti hin haajamu .duuba yaada isaanii,qabattee  xawaafuu  ni  qabde dhiiga lafa bu’uu dhowwitee

دخول البيت } الكعبه }

ka’baa yookaa beytii seenuu

Baytii kophee malee seenun ni  barbaadama.yoo nama hin miidhin itti rakkisuu fa’aan  duuba hoggaa seene fuula dura deema hanga isaafii darbii yookaa goda hula’atti as deebi’u jidduu hangi dhuudhuma sadiyii hafutti . bakkeen sun bakka nabi Muhammad itti salaatee nageenyi isarratti haa jieysu xawaafa heddommysun . bishaan zamzam waan fedheef dhugee garaa guuttatuun ni barbaadama .